Hiện nay, yêu cầu kiểm kê khí nhà kính và tuân thủ các quy định về phát thải trở thành yếu tố sống còn đối với các doanh nghiệp muốn xuất khẩu sang thị trường EU. Cơ chế CBAM không chỉ đặt ra thách thức mà còn mang lại nhiều cơ hội cho doanh nghiệp, nếu biết cách nắm bắt và thực hiện đúng quy trình. Vậy cơ chế CBAM là gì? Làm thế nào để doanh nghiệp Việt Nam thích ứng và duy trì vị thế cạnh tranh trên thị trường toàn cầu?

NỘI DUNG:

1. Cơ chế CBAM là gì?

Cơ chế CBAM - Cơ chế Điều chỉnh Biên giới Carbon là một chính sách mới quan trọng của Liên minh Châu Âu (EU) nhằm giảm thiểu tình trạng “rò rỉ carbon” và thúc đẩy các quốc gia ngoài EU giảm phát thải khí nhà kính. CBAM được thiết kế để đánh thuế lượng carbon phát thải từ hàng hóa nhập khẩu vào EU, dựa trên mức độ phát thải của quá trình sản xuất tại quốc gia xuất khẩu.

1.1. Mục tiêu của cơ chế CBAM

• Ngăn chặn "rò rỉ carbon": Điều này xảy ra khi các công ty chuyển hoạt động sản xuất sang những quốc gia có quy định lỏng lẻo về phát thải để tránh phải chịu thuế carbon tại châu Âu.

• Khuyến khích toàn cầu giảm phát thải: CBAM tạo áp lực cho các quốc gia xuất khẩu hàng hóa vào EU phải áp dụng các biện pháp giảm phát thải hoặc chịu mức thuế carbon khi xuất khẩu.

• Bảo vệ ngành công nghiệp trong nước: Duy trì tính cạnh tranh của các ngành công nghiệp EU đang chịu phí carbon theo Hệ thống Mua bán Phát thải (ETS). Đảm bảo các doanh nghiệp châu Âu không bị bất lợi so với các đối thủ quốc tế chưa chịu các quy định nghiêm ngặt về phát thải. 

1.2. Đối tượng áp dụng

CBAM áp dụng cho 06 mặt hàng có lượng phát thải cao, bao gồm:

• Xi măng

• Sắt, thép

• Nhôm

• Phân bón

• Điện 

• Hydro

Các nhà sản xuất tại các quốc gia xuất khẩu vào EU sẽ cần báo cáo lượng khí nhà kính phát thải trong quá trình sản xuất, và chịu một mức thuế carbon tương ứng khi xuất khẩu các sản phẩm này.

Phạm vi áp dụng của Cơ chế CBAM 

2. Cơ chế CBAM hoạt động như thế nào?

Về bản chất: Cơ chế Điều chỉnh Biên giới Carbon (CBAM) của EU áp đặt một loại thuế carbon đối với tất cả các hàng hóa nhập khẩu vào EU. Mức thuế này dựa trên lượng khí nhà kính phát thải trong quá trình sản xuất tại quốc gia xuất khẩu.

Về cơ chế hoạt động: các nhà nhập khẩu hàng hóa vào EU theo CBAM phải đăng ký với cơ quan quản lý trong nước và mua chứng chỉ CBAM. Giá chứng chỉ sẽ được điều chỉnh dựa trên giá tín chỉ phát thải hàng tuần của Hệ thống Mua bán Phát thải của EU (EU ETS). Nhà nhập khẩu sẽ khai báo lượng phát thải liên quan đến hàng hóa nhập khẩu và nộp lại số chứng chỉ tương ứng mỗi năm. Nếu nhà nhập khẩu chứng minh rằng thuế carbon đã được thanh toán tại nơi sản xuất, phần phát thải đó có thể được khấu trừ.

Cơ chế hoạt động của CBAM

→ Xem thêm: 6 điều cần biết về Thị trường tín chỉ Carbon

Liên minh Châu Âu (EU) phân chia hàng hóa thành hai nhóm để xác định mức phát thải thực tế: hàng hóa đơn giản và hàng hóa phức tạp. Đối với hàng hóa phức tạp, EU yêu cầu tính cả lượng phát thải từ nguyên liệu đầu vào. Điều này đồng nghĩa doanh nghiệp không chỉ phải báo cáo lượng phát thải trong quá trình sản xuất, mà còn phải cung cấp thông tin chi tiết về lượng phát thải của các nguyên liệu được sử dụng. Vì vậy, doanh nghiệp cần hiểu rõ rằng mọi yếu tố trong chuỗi cung ứng đều có thể ảnh hưởng đến mức phát thải tổng thể của sản phẩm.

3. Lộ trình thực hiện và các yêu cầu quan trọng

3.1. Giai đoạn chuyển tiếp (2023 - 2025)

Từ ngày 01/10/2023 đến cuối năm 2025, các nhà nhập khẩu vào EU phải báo cáo lượng hàng hóa bị ảnh hưởng bởi CBAM. Trong giai đoạn chuyển tiếp này, các nhà nhập khẩu sẽ chưa phải thực hiện bất kỳ điều chỉnh tài chính nào liên quan đến CBAM. 

Ban đầu, cơ chế này sẽ tập trung vào các ngành có nguy cơ cao về “rò rỉ carbon”, bao gồm: xi măng, sắt thép, nhôm, phân bón, hydrogen, và điện - những ngành chiếm tới 94% lượng phát thải công nghiệp của EU. 

Đến năm 2025, Ủy ban Châu Âu sẽ tiến hành đánh giá và có thể mở rộng CBAM sang nhiều sản phẩm và dịch vụ khác, thậm chí có khả năng bao gồm cả phát thải gián tiếp và các chuỗi giá trị liên quan.

3.2. Giai đoạn vận hành (2026 - 2034)

Khi CBAM chính thức đi vào hoạt động, các nhà nhập khẩu hàng hóa thuộc phạm vi điều chỉnh tại EU sẽ phải mua chứng chỉ CBAM. Trước ngày 31/5 mỗi năm, họ cần khai báo số lượng hàng hóa nhập khẩu và lượng phát thải gắn liền với các hàng hóa trong năm trước. Đồng thời, nhà nhập khẩu phải nộp lại số lượng chứng chỉ CBAM tương ứng với lượng phát thải khí nhà kính của sản phẩm. EU sẽ dần loại bỏ các hạn ngạch phát thải miễn phí, buộc doanh nghiệp phải chuẩn bị trước để thích ứng với yêu cầu khắt khe này.

3.3. Vận hành toàn bộ (2034 trở đi)

Từ năm 2034, CBAM chính thức vận hành toàn bộ, các doanh nghiệp sẽ phải nộp 100% phí CBAM.

Lộ trình áp dụng Cơ chế CBAM

→ Xem thêm: Doanh nghiệp niêm yết và nghĩa vụ công bố phát thải khí nhà kính

4. Những tác động của CBAM đến xuất khẩu của Việt Nam

Hiện tại, CBAM có ảnh hưởng trực tiếp đến bốn ngành công nghiệp chính của Việt Nam là: sắt thép, xi măng, phân bón và nhôm. Mặc dù đây không phải là những ngành xuất khẩu mạnh của nước ta sang EU, nhưng việc áp dụng CBAM sẽ làm tăng giá hàng hóa xuất khẩu, từ đó làm giảm khả năng cạnh tranh và ảnh hưởng đến nhu cầu tại thị trường EU.

Nghiên cứu cho thấy tác động của CBAM đến từng ngành có thể khá đáng kể. Ngành thép có thể giảm khoảng 4% giá trị xuất khẩu, kéo theo sản lượng giảm 0,8%. Ngành nhôm cũng có thể giảm hơn 4% giá trị xuất khẩu, sản lượng giảm 0,4%, trong khi xi măng và phân bón chịu tác động không đáng kể.

Trong tương lai, phạm vi của CBAM có thể được mở rộng để bao gồm cả phát thải gián tiếp và các lĩnh vực khác cũng như các sản phẩm sử dụng nhiều carbon. Hiện tại EU cũng đã thêm 63 ngành và phân ngành được xem là có rủi ro rò rỉ carbon cao trong giai đoạn 2021 - 2030, tập trung vào các lĩnh vực:

• Năng lượng và khoáng sản

• Sản xuất và chế biến một số loại thực phẩm (đường, tinh bột, khoai tây, cà chua)

• Sản xuất một số sản phẩm dệt may

• Hóa chất

• Xây dựng

Hơn nữa, sau khi CBAM được áp dụng, một phản ứng dây chuyền có thể xảy ra khi các thị trường phát triển khác, chẳng hạn như Hoa Kỳ, Canada và Nhật Bản đưa ra các cơ chế riêng của họ để giảm khí nhà kính (GHG) khi nhập khẩu.

Để đối phó với quy định này của EU, các chuyên gia khuyến nghị Việt Nam nên lựa chọn giải pháp chấp nhận Cơ chế CBAM và tìm cách giảm thiểu tác động tích cực của cơ chế này.

→ Xem thêm: Giảm phát thải khí nhà kính: Hành trình từ "tự nguyện" đến "bắt buộc"

5. Giải pháp nào dành cho doanh nghiệp xuất khẩu? 

• Các doanh nghiệp phải theo dõi chặt chẽ tiến độ của CBAM và chủ động chuẩn bị kế hoạch ứng phó nhằm giảm thiểu tác động đến hoạt động sản xuất và xuất khẩu.

• Nghiên cứu kỹ lưỡng các yêu cầu về báo cáo phát thải khí nhà kính, phát triển các quy trình nội bộ, hệ thống tính toán lượng phát thải phục vụ báo cáo CBAM.

• Đánh giá tác động tài chính tiềm ẩn của CBAM đối với hoạt động xuất khẩu bao gồm cả tác động lên chiến lược quảng cáo, tiếp thị sản phẩm.

• Đánh giá các cơ hội thương mại nếu sản phẩm ít phát thải carbon hơn và “xanh hơn” so với mức trung bình của ngành và đối thủ cạnh tranh hiện tại.

• Áp dụng các chính sách khử carbon, “xanh hóa” các quy trình, phương pháp sản xuất nhằm giảm lượng khí thải trong suốt quá trình sản xuất.

Để đảm bảo hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp không bị gián đoạn và tận dụng tối đa cơ hội phát triển trong xu thế giảm phát thải toàn cầu, Vinacontrol cung cấp dịch vụ tư vấn Kiểm kê khí nhà kính - Hướng dẫn định lượng và lập báo cáo phát thải khí nhà kính đạt chuẩn ISO 14064-1. Chúng tôi hỗ trợ doanh nghiệp trong:

• Tư vấn và hỗ trợ lập báo cáo phát thải khí nhà kính và báo cáo CBAM

• Tư vấn về các biện pháp quản lý và thu thập dữ liệu hiệu quả

• Đưa ra giải pháp giảm phát thải phù hợp với đặc thù doanh nghiệp

• Hướng dẫn chi tiết quy trình thu thập thông tin và chủ động lập báo cáo kiểm kê khí nhà kính

Vinacontrol là đối tác tin cậy của nhiều doanh nghiệp trong việc lập báo cáo kiểm kê khí nhà kính và báo cáo CBAM

→ Xem thêm: Tiêu chuẩn ISO 14064-1 là gì? Tại sao doanh nghiệp nên áp dụng?

Với hơn 66 năm kinh nghiệm trong lĩnh vực năng lượng và tư vấn môi trường, Vinacontrol đã và đang là đối tác tin cậy của nhiều doanh nghiệp trên hành trình chuyển đổi xanh, hướng tới phát triển bền vững. Dịch vụ của chúng tôi giúp doanh nghiệp thu thập dữ liệu và lập báo cáo kiểm kê khí nhà kính chính xác, minh bạch; xây dựng lộ trình giảm phát thải hiệu quả, từ đó doanh nghiệp không chỉ đáp ứng các tiêu chuẩn quốc tế mà còn nâng cao hiệu quả hoạt động và góp phần bảo vệ môi trường.

Quý khách vui lòng liên hệ tới số Hotline 0243 943 3840 hoặc chat ngay với chuyên viên để được tư vấn và hỗ trợ tốt nhất!